Οι αποκριές στην Κύπρο, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, διαρκούν τρεις εβδομάδες και γι αυτό λέγονται και «τριώδιο».Μετά το Τριώδιο αρχίζει η Μεγάλη Σαρακοστή.
Ο Ν. Κληρίδης (1924) αναφέρεται στην «εβδομάδα της αγάπης», όπως ονομάζεται στην Κύπρο η εβδομάδα της Απόκρεω. Λέει, λοιπόν, ότι είναι η συνηθέστερη εποχή του τελειώματος των αρραβώνων. Ακόμη, την Τσικνοπέφτη και το Σάββατο που και αυτό αποκαλείται Τσικνοσάββατο, αλάτιζαν το χοιρινό λίπος και το φύλαγαν για να το χρησιμοποιούν όλο το έτος. Ακόμη, την περίοδο αυτή υπήρχαν χαρακτηριστικά δίστιχα, παροιμίες, ευχές και κατάρες, όπως τα παρακάτω:
« Με άλλο Τσικνοσάββατον, με άλλη Τσικνοπέφτην
ως την Αγιάν Παρασκευήν και το Χριστός Ανέστη».
Δίστιχον της Απόκρεω:
«Επήαν οι αποκριές τζ’ ήρταν οι Τυρινάες
που τραουδούν τζαι οι παίδαινες, που τραουδούν τζαι οι ρκάδες »
Δίστιχον της Τυρινής:
«Επήασιν οι Σήκωσες με γέλια τζαι τραούδκια
τζ’ ήρτεν αγιά Σαρακοστή με ελαιές τζαι με κρομμύδκια.»
Πειρακτικόν:
«Επήασιν οι Σήκωσες τζι ήρταν οι Τυρινάες
τζαί εμείνασιν τζι οι κορασιές με χώρις τους αντράες»
Κατάρες:
«Με σήκωσιν να φτάσεις με Πάσκαν».
«Να μεν σηκώσεις τζαι να μεν πασκάσης».
«Να σηκώσει η πέτσα σου».
(Πηγή : Ν. Κληρίδης,1924, σ.46)
Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονίσουμε το έθιμο των «μουτσούνων» που υπήρχε στην Κύπρο τα βράδια που διαρκούσαν οι «Σήκωσες», δηλαδή την Κυριακή της Απόκρεω που ονομαζόταν «Μιτσιά (μικρή) Σήκωση» και την Κυριακή της Τυρινής, που ονομαζόταν «Μεάλη (μεγάλη) Σήκωση», το οποίο θυμούμαι εγώ ακόμη στα παιδικά μου χρόνια να γίνεται. Ντυνόντουσαν λοιπόν μουτσούνες (καρναβάλια που λέμε σήμερα- μουτσουναριές για τη Χίο), κυρίως άνδρες με διάφορα παλιά ρούχα, φορούσαν στα πρόσωπα τους μάσκες που έφτιαχναν οι ίδιοι από σκληρό χαρτόνι. Πολλές φορές τις ζωγράφιζαν κιόλας, έβγαζαν δύο τρύπες στη θέση των ματιών για να βλέπουν και μία στο στόμα. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι το έθιμο των μουτσούνων (μάσκες), προέρχεται από τα αρχαία χρόνια από την Διονυσιακή λατρεία. Συνήθως η παρέα των μουτσούνων πήγαινε σε σπίτια συγγενών ή γνωστών και έκανε διάφορες πλάκες. Οι συνδαιτημόνες τους κερνούσαν κρασί και κονιάκ, το κονιάκ το συνήθιζαν πολύ τότε να το πίνουν στο τραπέζι με το φαγητό. Οι μουτσούνες ήταν αναγκασμένοι να τραβούν ελαφρώς την μάσκα για να μπορέσουν να πιούν ή να φάνε αυτό που τους πρόσφεραν και εμείς μικρά παιδιά προσπαθούσαμε από τα μάτια ή το πηγούνι να αναγνωρίσουμε τον μασκαρά και να τον αποκαλύψουμε. Ωραία έθιμα που δυστυχώς εκλείψανε σήμερα λόγω της αλλαγής του τρόπου ζωής μας και της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο το 1974, που διασκόρπισε τις οικογένειες, που συνήθως ήταν μαζεμένες στο ίδιο χωριό ή σε πολύ κοντινά. Γιατί όταν αναφερόμαστε σε μάζεμα των οικογενειών, συνήθως μαζευόντουσαν στις γιαγιάδες όλα τα παιδιά με τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους καθώς και τα αδέλφια των γιαγιάδων, μιλάμε για παρέες που πολλές φορές ήταν πάνω από πενήντα άτομα. Επίσης ένα πολύ ενδιαφέρον έθιμο των Απόκρεω ήταν οι «πίττες» που έκαμναν την ημέρα αυτή οι γυναίκες που μαζευόντουσαν («επιττεύκαν» όπως λέμε στην Κύπρο). Οι πίττες ήταν δύο ειδών, οι γλυκές με αναρή φρέσκια (ανθότυρο- συνήθως δικιάς τους παραγωγής) ή με κρέμα και οι «ραβκιόλες» που ήταν με τριμμένο τυρί- χαλούμιν- με αυγά και δυόσμο. Αυτές οι πίττες ήταν μικρού μεγέθους από ζυμάρι που το άνοιγαν μικρά φύλλα κυκλικά έβαζαν μέσα την γέμιση τις δίπλωναν στα δύο και τις πατούσαν στην άκρη με το πιρούνι για να κολλήσουν, στην συνέχεια τις τηγάνιζαν σε μπόλικο καυτό λάδι. Νόστιμοι μεζέδες απαραίτητο συμπλήρωμα τόσο της σήκωσης όσο και της δεύτερης ημέρας του γάμου. Όπως απαραίτητο φαγητό ήταν η κότα η βραστή και στο ζωμό της έψηναν μακαρόνια που τα παλιά χρόνια έφτιαχναν οι ίδιες οι νοικοκυρές. Την Κυριακή της Τυρινής ήταν φαγητά χωρίς κρέας, μόνο με τυρί (χαλούμι).
Το έθιμο του παιχνιδιού με το αυγό λέγεται «Δακκανούρα», από το ρήμα δακκάνω (δαγκώνω), αντίστοιχο έθιμο που γίνεται με αυγό ή χαλβά, υπάρχει και τη Θράκη και τα νησιά «Η Χάψα».
Η Κυριακή της Τυρινής «Τρανή Αποκριά», όπως αποκαλείται στα νησιά είναι η κορύφωση των εορτασμών και στα νησιά, με συνεστιάσεις συγγενών και φίλων. Υπάρχουν βέβαια και στα νησιά σχετικά δίστιχα για τις μέρες αυτές, ας αναφέρουμε μερικά:
«Τσι Μεγάλες Αποκρές κουζουλαίνονται και οι γρες», (Κρήτη)
«Τούτες οι μέρες το χουνε, τούτες οι βδομάδες, οπού χει φίλους κράζει τους, οπού χει εχθρούς καλεί τους, οπού χει στην ξενιτιά στέλνει και φέρνει τους του». (Κίμωλος)
(Πηγή Περιοδικό Πολιτισμού)
Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, τα μέλη της οικογένειας βάζουν τα αυγά τους κοντά στην θράκα του τζακιού για να ψηθούν και περιμένουν να δουν:
Ποιανού το αυγό θα «ιδρώσει» πρώτο. Αυτό είναι ένα σημάδι ότι αυτός ή αυτή θα έχουν μια καλή χρονιά.
Πλούσια ελληνικά έθιμα που δυστυχώς αρκετά απ αυτά χάνονται στην αχλύ της παγκοσμιοποίησης και του κακώς νοούμενου εκσυγχρονισμού. Γι αυτό εμείς οι παλαιότεροι πρέπει να κάνουμε κοινωνούς τους νεώτερους στην παράδοση μας, για να μπορέσει να διατηρηθεί η τόσο πλούσια πολιτιστική μας κληρονομιά.
Σημείωση: Ένα μεγάλο τμήμα της ανάλυσης των εθίμων που γίνεται είναι από το βιβλίο μας «Αναζήτηση των κοινών ριζών, του γλωσσικού ιδιώματος, ηθών και εθίμων Κύπρου- Νησιών Ανατολικού Αιγαίου και Θράκης», Τμήμα Γ- με συγγραφική ομάδα (του Γ! τμήματος) την υποφαινόμενη και την Επίκουρο καθηγήτρια γλωσσολογίας του ΔΠΘ κα Πηνελόπη Καμπάκη- Βουγιουκλή. Το βιβλίο είναι προϊόν υλοποίησης του Προγράμματος Θράκη- Αιγαίο- Κύπρος, με ανάδοχο φορέα το Σύλλογο Κυπρίων Ν. Ξάνθης και συνεργαζόμενους φορείς το Δήμο Ρόδου, το Δήμο Κερύνειας και τη Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης, με χρηματοδότηση του Υπουργείου Μακεδονίας- Θράκης. Το βιβλίο επανεκτυπώθηκε από το Σύλλογο μας, μετά από αίτηση μας και σχετική χρηματοδότηση από το Υπουργείο Μακεδονίας- Θράκης και δόθηκε στις βιβλιοθήκες των γυμνασίων και λυκείων του Ν. Ξάνθης, Ρόδου και Κύπρου, από τις εκδόσεις Σπανίδη.
*Αγρονόμος- Τοπογράφος Μηχανικός
Πολιτικός Μηχανικός
Πρόεδρος Συλλόγου Κυπρίων Ν. Ξάνθης
