Καλεσμένος της Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης
Καλεσμένος της Μητρόπολης Αλεξανδρούπολης ο φιλόλογος – συγγραφέας Θανάσης Μουσόπουλος μίλησε την Κυριακή 6 Νοεμβρίου 2011 στο Πνευματικό Κέντρο με θέμα «Κοινωνία και Πολιτική». Η εκδήλωση είχε ως θέμα «Εκκλησία και Πολιτική στην Ελλάδα. Ιστορική και φιλοσοφική θεώρηση» και στο πρώτο μέρος μίλησε ο Πρωτοσύγγελος της Ι. Μητροπόλεως Αρχιμανδρίτης κ. Ειρηναίος Λαφτσής – Θεολόγος και διδάκτορας της Ιατρικής, εξετάζοντας το θέμα από την πλευρά της εκκλησίας. Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης ο κ. Μουσόπουλος αναφέρθηκε στις σχέσεις κοινωνίας και πολιτικής, καθώς και στις έννοιες δικαίου και ελευθερίας στα πλαίσια της Δημοκρατίας, πώς ήταν στην αρχαιότητα και πώς έφτασαν στις μέρες μας, γιατί η Δημοκρατία δεν είναι πολίτευμα, είναι τρόπος ζωής. Την όλη εκδήλωση στην οποία παραβρέθηκαν βουλευτές του Έβρου, ο Δήμαρχος Αλεξανδρούπολης και πλήθος κοινού, άνοιξε ο Μητροπολίτης κ. Άνθιμος που στο τέλος συγχάρηκε από το βήμα τους ομιλητές και πρόσθεσε και τις δικές του σκέψεις.
(μέρος α)
Μεταξύ άλλων ο κ. Μουσόπουλος τόνισε: Πρόθεσή μου είναι κυρίως να μιλήσω απλά για το ρόλο της πολιτικής μέσα στην κοινωνία. Επιθυμώ να εξετάσω τις ευθύνες τόσο των πολιτικών όσο και των πολιτών.
Στο πρώτο μέρος πολύ σχηματικά διευκρινίζω τους αναγκαίους όρους.
Ως Εισαγωγή στο θέμα μου παραθέτω ένα παλιότερο άρθρο μου, του 2008.
Τα λέγανε πολλοί, αλλά ‘Φωνή βοώντος εν τη ερήμω’…
Άραγε, πέθαναν οι θεωρίες;
Ένα στοιχείο που δείχνει ότι περνούμε μια μακρά περίοδο κρίσης – όχι ως Ελλάδα μόνο αλλά και παγκόσμια – είναι ότι θεωρούμε πως οι θεωρίες πέθαναν, ότι επήλθε μ’ άλλα λόγια, το τέλος των θεωριών πολιτικών, ιδεολογικών, αισθητικών. Κατά βάθος μια τέτοια διατύπωση και διαπίστωση υποκρύπτει τη δόλια θέση και άποψη, πως η θεωρία είναι περιττή. Η θεωρία είναι λόγια παχιά και αδάπανα, χωρίς αξία και αντίκρισμα, λένε πολλοί – οπαδοί του πιο ρηχού ρεαλισμού. Ένας πραγματισμός διακρίνει τους έξυπνους της εποχής μας, που κυριευμένοι από τον ωφελιμισμό και τη χρησιμοθηρία αρνούνται να σκεφτούν ή να συσκεφτούν με βάση αρχές και στόχους.
Φανταζόμαστε συχνά ότι ένας αυτόματος πιλότος θα διαχειριστεί την κατάσταση και θα λύσει τα όποια προβλήματα. Εδώ και χιλιάδες χρόνο ο homo sapiens, ο έμφρων άνθρωπος, ψάχνεται και ψάχνει να βρει δρόμους για βελτίωση της ατομικής και κοινωνικής ζωής. Χωρίς ψάξιμο δε γίνεται τίποτα. Ας αναφέρουμε κάποια παραδείγματα.
Στην Παιδεία χρειάζεται ένας Παπανούτσος για να αλλάξουν τα πράγματα. Δεν αρκούν τρία διδακτορικά και δεκατρία μεταπτυχιακά για να μεταρρυθμιστεί η παιδεία, η εκπαίδευση, ό,τι τέλος πάντων στα σχολεία θέλετε να βελτιώσετε.
Στην Πολιτική, δεν αρκούν συμφωνίες κορυφής για να καταρριφθεί ο δικομματισμός και ο τρικομματισμός, η αόμματη πολιτική γενικά. Χρειάζεται ένα όραμα να ξεπεράσει από τα μηλίγγια του λαού, ένα όραμα που θα ξεπηγάσει από το λαό, θα εμπνεύσει τον πολιτικό και στη συνέχεια θα οδηγήσει το λαό στο δύσκολο μα φωτεινό δρόμο του προσεχούς.
Στην Τέχνη, τι λέτε : Αν είχαμε τα λεφτά που ο Περικλής τεχνηέντως αφαίρεσε από τους συμμάχους των Αθηναίων, θα φτιάχναμε αυτομάτως έναν νέο Παρθενώνα; Χρειάζεται η έμπνευση, χρειάζεται η άποψη, χρειάζεται η επίπονη δουλειά, η προσπάθεια για κάτι καλύτερο, ο κόπος ο διαρκής, ατομικά και συλλογικά.
Κάθε πράγμα στη σειρά του, στο χρόνο του, στην αναγκαία δόση του.
Η θεωρία και η ιδεολογία δεν είναι λόγια του αέρος• είναι η μακραίωνη προσπάθεια και η πείρα του ανθρώπου, των ανθρώπων• πράγμα που σημαίνει ιδρώτα και αίμα.
Πολλοί που καμώνονται τους πνευματικούς ανθρώπους, που εξ ορισμού είναι θεωρητικοί, ακολουθούν τον πιο άκρατο ωφελιμισμό. Επιστήμονες, Καλλιτέχνες, Παιδαγωγοί, Πολιτικοί, Λογοτέχνες, Θρησκευτικοί ταγοί και Δημοσιογράφοι μετατρέπουν σε θεωρία τις αδυναμίες τους και αυτό που τους βολεύει το βαφτίζουν αρχή και αξία ιερή και απαράβατη. Βαφτίζοντας ως προοδευτικό και σύγχρονο το συντεχνιακό και συντηρητικό συμφέρον τους. Όταν είσαι έξω από το σύστημα, όλα είναι σάπια. Μόλις εισέλθεις, όλα ως διά μαγείας θεραπεύονται.
Λαϊκισμός, καιροσκοπισμός, κι ό,τι άλλο γεννά η ‘εξυπνάδα’ της εποχής μας.
Εμείς πάντως επιμένουμε ότι για όποια αλλαγή είναι αναγκαία η Ιδεολογία. Η θεωρία και η πράξη είναι τα δύο στηρίγματα της όποια πορείας μας, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Δεν αλλάζουν σε λίγες δεκαετίες τα ριζώματα του ανθρώπου. Τίποτε ξεκομμένο, τίποτε αυθαίρετο στη ζωή. Όλα σ’ ένα μακρύ κορδόνι αγώνα και αγωνίας, όλα σ’ ένα μακρύ κορδόνι αναζήτησης – η χαρά …
* Κοινωνία είναι το σύνολο ατόμων που τα συνδέουν κοινά συμφέροντα και κοινές επιδιώξεις. Ο δεσμός αυτός μπορεί να είναι εσωτερικός, ουσιαστικός, να υπάρχει μ’ άλλα λόγια η συνείδηση στα μέλη της ότι συνδέονται μεταξύ τους με κοινή καταγωγή, κοινές ιστορικές παραδόσεις, κοινά ήθη και έθιμα και κοινές επιδιώξεις. Τότε η κοινωνία αυτή ονομάζεται έθνος.
Ποια είναι όμως η αναγκαιότητα της κοινωνικής συμβίωσης; Την κοινωνική συμβίωση υπαγορεύουν η έμφυτη κοινωνικότητα – κατά τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι ον ‘συζήν πεφυκός’ , επίσης οι ηθικές ανάγκες – η αγάπη και το δέος, και τέλος την υπαγορεύουν οι υλικές ανάγκες – η διαιώνιση του είδους και η εξασφάλιση των αναγκαίων για τη ζωή.
Η Κοινωνικοποίηση – κατά τον Piaget δεν είναι έμφυτη, αλλά γίνεται σιγά σιγά, καθώς το άτομο ζει ανάμεσα στο κοινωνικό σύνολο. Η σχέση του ατόμου με την κοινωνία είναι διαλεκτική, παίρνει και δίνει, επηρεάζει και επηρεάζεται.
Από την Κοινωνία περνούμε στο Κράτος που είναι η ανώτατη εξουσία που ασκείται σε μια ορισμένη χώρα που κατοικεί ένας λαός μόνιμα – τα στοιχεία του κράτους : λαός, χώρα, εξουσία/νόμος/δίκαιο. Η εξουσία είναι τριπλή : νομοθετική, δικαστική και εκτελεστική. Η πολιτεία είναι το πολίτευμα, ο τρόπος διακυβέρνησης και κατά τον Θ. Τσάτσο είναι η λειτουργική συνένωση των δύο συστατικών στοιχείων του κράτους : της κοινωνίας (λαού και τόπου) και του δικαίου.
Η αναγκαιότητα του δικαίου ταυτίζεται με την αναγκαιότητα της κοινωνικής συμβίωσης. Δύο είδη δικαίων διέπουν τη ζωή μας : Γραπτό και άγραφο δίκαιο : Γραπτοί κανόνες είναι το σύνολο κανόνων που θεσπίζονται και επιβάλλονται αναγκαστικά από μια οργανωμένη Πολιτεία για να ρυθμίζουν τις σχέσεις των πολιτών μεταξύ τους και με το κράτος. Άγραφοι κανόνες είναι η ηθική, το ιδεώδες δίκαιο, η τέλεια ιδέα του δικαίου. Στο γνωστό έργο του Σοφοκλή «Αντιγόνη» η ομώνυμη ηρωίδα εκφράζει το άγραφο δίκαιο, ενώ ο Κρέων το γραπτό. Η Αντιγόνη θυσιάζει τη ζωή της για να τηρήσει το άγραφο δίκαιο, ενώ ο Κρέων μένει μόνος κι έρημος, εφαρμόζοντας το γραπτό δίκαιο.
Αξίζει εδώ να θυμίσουμε ότι κατά τον Bergson η ηθική ενέργεια πηγάζει (1) από την πειθαρχία / υπακοή στους γραπτούς κανόνες, πράγμα που δημιουργεί μια στατική κοινωνία, εφόσον δεν επιτρέπει στη συνείδηση να ενεργήσει πέραν από τις επιταγές του νόμου
(2) από τη δημιουργικότητα της συνείδησης, που υπακούει σε δικές της ηθικές αξίες, εισάγοντας έτσι κάτι το νέο.
Ας δούμε στη συνέχεια το πάντρεμα του δικαίου με το κράτος. Ποια είναι η εξέλιξη του δικαίου : από τον ηγέτη / μοναδικό εκφραστή και των δύο δικαίων φτάνουμε στην Αθηναϊκή Δημοκρατία. Στην αρχή ο απόλυτος άρχοντας ήταν εκφραστής κάθε έννοιας δικαίου, με την πάροδο του χρόνου αφαιρείται ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος της δύναμης του αρχηγού, ώσπου φτάνουμε στην κυριαρχία / κράτος του δήμου = δημοκρατία. Στην κλασική εποχή, στην Αθηναϊκή δημοκρατία ο πολίτης είναι μόριο της πόλης και η συμμετοχή του στη διαμόρφωση και επιβολή της έννομης τάξης ήταν συνειδητή, αποφασιστική και ολοκληρωτική.
(Η συνέχεια της ομιλίας στο φύλο της τρίτης 15 Νοεμβρίου 2011)
