Γράφει η Πηνελόπη Πάχη
Η διαφθορά της Διοίκησης , η παρεμβατικότητα 
των Μεγάλων Δυνάμεων και τα εθνικιστικά κινήματα των χριστιανών υπηκόων της, απειλούσαν να την καταλύσουν. Έτσι προέκυψε εν ολίγοις , το «Ανατολικό ζήτημα» με τους Ρώσους από την μια να επιδιώκουν έξοδο στο Αιγαίο , έλεγχο των Στενών και την κατάληψη της Κων/πολης και από την άλλη η Αγγλία να πασχίζει να διατηρήσει την ακεραιότητα της Αυτοκρατορίας , απωθώντας τους Ρώσους.
Τα εθνικά κινήματα του 19 ου αιώνα καθόρισαν τις εξελίξεις στα Βαλκάνια , την κατάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και την δημιουργία νέων εθνικών κρατών, μέσα σ ένα μισαλλόδοξο ιδεολογικό περιβάλλον που τελικώς θα απέκλειε την ορθολογική ανάπτυξή τους. Είναι χαρακτηριστικό πως τα νέα Βαλκανικά κράτη υπέστησαν έντονες παρεμβάσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις και συγκροτήθηκαν κατόπιν Συνθηκών μετά από αιματηρούς πολέμους.
Αναπόφευκτα , μέσα στη δίνη των εθνικιστικών συγκρούσεων βρέθηκαν οι Πομάκοι της οροσειράς της Ροδόπης. Ένας σλαβόφωνος , μουσουλμανικός πληθυσμός , χωρίς εθνοτικές ιδεοληψίες και εξαπλωμένος σε μια ευρύτερη περιοχή , από τα ανατολικά σύνορα της Αλβανίας μέχρι τον Έβρο.
Ο Θρησκευτικός τους προσανατολισμός η γενικότερη υστέρηση καθώς και το γεγονός πως ζούσαν διασκορπισμένοι και απομονωμένοι θα εκμηδένιζε κάθε προοπτική για διαμόρφωση εθνικής συνείδησης και κινητοποίησης σε εθνοτική βάση. Ως εκ τούτου , κάποιοι αυτοπροσδιορίζονται «Θράκες» ή «απόγονοι του Μ. Αλεξάνδρου», άλλοι «Έλληνες Πομάκοι», επιδιώκοντας μια ισότιμη ένταξη στην Ελληνική κοινωνία και άλλοι αυτοπροσδιορίζονται «Τούρκοι» επιθυμώντας να επιλύσουν κάποια προβλήματά τους.
Κατά γενικό κανόνα δεν αυτοπροσδιορίζονται «Βούλγαροι» αν και η γλώσσα τους είναι ένα ιδίωμα της κοινής Βουλγαρικής γλώσσας.
…Η στρατηγική σημασία της Ροδόπης , ως κομβικό σημείο ελέγχου ολόκληρης της Θρακικής πεδιάδας αλλά και της αρτηρίας που συνέδεε μεγάλα αστικά κέντρα , είναι οι προφανείς λόγοι που μετέτρεψαν την περιοχή σε πεδίο βίαιων μαχών. Δεν μας εντυπωσιάζει λοιπόν το γεγονός ότι οι Πομάκοι αρχηγοί συντάχθηκαν με το Οθωμανικό στρατό στις συγκρούσεις του Ρωσοτουρκικού πολέμου. Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, αυτό θα ήταν η απάντηση στις βίαιες απόπειρες εκβουλγαρισμού τους από τις εθνικιστικές βουλγαρικές συμμορίες. Αξίζει να αναφερθεί πως οι Πομάκοι δεν προέβησαν σε ανθελλ
ηνικές ενέργειες κατά του πληθυσμού της Ροδόπης.
Όταν η Οθωμανική αυτοκρατορία αναγνώρισε επίσημα τις ηγεμονίες της Βουλγαρίας και της Ανατολικής Ρωμυλίας που προέκυψαν από το Συνέδριο του Βερολίνου , οι ανυπότακτες περιοχές των ανεξάρτητων ορεσίβιων της Ροδόπης εκχωρήθηκαν ανταποδοτικά στην Οθωμανική αυτοκρατορία ( προς μεγάλη δυσανασχέτηση των Ρώσων ).
Αξίζει να σταθούμε στις καταγραφές της εθνογραφικής εποπτείας του πληθυσμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις , όπου εκτός των Τούρκων μουσουλμάνων στην Νότια Βαλκανική , καταγράφηκαν ως μουσουλμάνοι και Τάταροι, Πομάκοι, Τσερκέζοι, Αλβανοί , Τσιγγάνοι και λοιποί. Ανάλογα με τα κατά καιρούς συμφέροντα των Δυτικοευρωπαίων , οι Πομάκοι θα χαρακτηρίζονταν άλλοτε ως «Τούρκοι μουσουλμάνοι» , άλλοτε ως «Μωαμεθανοί Βούλγαροι» και άλλοτε «αυτόχθονες προσήλυτοι». Επίσημες αναφορές εξάλλου συνηγορούν στον εξισλαμισμό των Πομάκων, επί μητροπολίτου Φιλιππούπολης Γαβριήλ, στις αρχές του 17 ου αιώνα. Αξιόλογο στοιχείο για την εξαγωγή συμπερασμάτων αποτελεί το γεγονός πως οι Πομάκοι διατηρούν τα έθιμα, τις τελετές και τις προκαταλήψεις των χριστιανών και επικαλούνται τον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Νικόλαο μέχρι σήμερα. Κάθε χρόνο για παράδειγμα στην γιορτή του προφήτη Ηλία- που αντικατέστησε την γιορτή προς τιμή του Απόλλωνα θεού του Ήλιου- γίνονται θυσίες και παλαιστικοί αγώνες, έθιμο που ανάγεται στην αρχαϊκή εποχή και θυμίζει τις αρχές των Ολυμπιακών αγώνων.
…Όταν καταχωρήθηκε η Δυτική Θράκη στη Βουλγαρία, το 1913 , οι Τούρκοι αξιωματούχοι της Κων/πολης έστελναν υπομνήματα στις Μεγάλες Δυνάμεις, ζητώντας επίμονα την αυτονομία της Θράκης ! Και αναλογική εκπροσώπηση στα Θρακικά εδάφη ! Ο πρόεδρος μάλιστα της Τούρκικης Γερουσίας και ιδρυτικό μέλος του Νεοτουρκικού κόμματος Ahmet Riza Bey, θα υποστήριζε δημόσια στη Σόφια, πως η Βουλγαρία και η Τουρκία είχαν κοινό συμφέρον, να εκδιώξουν τους Έλληνες από τη Θράκη ! Αλλά και σύμφωνα με τα λόγια του Κεμάλ Ατατούρκ από τον όρκο του, το 1920, « … Σκοπός μας είναι , η Δυτική Θράκη να παραμείνει σε Τουρκικά χέρια…. και σε κατάλληλο χρόνο να ενωθεί με την Μητέρα Πατρίδα… Οι αδελφοί μας της Δυτικής Θράκης πρέπει σε πρώτο βήμα να αγωνιστούν για να κερδίσουν την ανεξαρτησία και την αυτονομία της…»
Η συνθήκη της Λωζάνης αποδέχτηκε την ύπαρξη μειονοτικών πληθυσμών με θρησκευτικό και μόνο προσδιορισμό. Είναι πασιφανές όμως πως οι Νεότουρκοι δουλεύουν ακατάπαυστα προς την κατεύθυνση εκτουρκισμού των Πομάκων και λοιπών μουσουλμάνων της Θράκης, καθώς και των Κούρδων της Τουρκίας, στα πλαίσια της αδιαλλαξίας του Τουρανισμού και της «φαντασιακής» αναβίωσης ενός Τουρκομανικού κράτους από την Κίνα μέχρι τα Βαλκάνια. Αυτά δεν συμβιβάζονται με την επιθυμία ενός «σύγχρονου» κράτους να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( πράγμα που ούτως ή άλλως είναι ατόπημα ) γιατί στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να μην ονομάζεται πλέον Ευρωπαϊκή.
Ας μη ξεχνούν οι Πομάκοι της Θράκης πως, ως πρόσφυγες , των Βαλκανικών πολέμων, στην Τουρκία δεν αναγνωρίστηκαν ως Τούρκοι, όχι μόνο από τους ντόπιους αλλά και από τους Τούρκους πρόσφυγες, που προέρχονταν από τα ίδια Πομάκικα χωριά της Ροδόπης ! Όσο για την σημερινή κυβέρνηση, μάλλον θα είναι ο σκηνοθέτης της τελευταίας πράξης του δράματος , που με το «εθνικό» εργαλείο Καλλικράτης, θα παραδώσει τους Πομάκους στα χέρια των Τούρκων.
Προς τους κυρίους δε της αντίπερα όχθης, απλά θα πω, πως δεν είναι Τούρκοι όλοι οι Μουσουλμάνοι της γης!
